Sut mae cymuned yn ymateb i heriau tywydd eithafol a dyfodol ansicr? Dyna oedd testun y Sgwrs Hinsawdd a gynhaliwyd gennym ym mis Rhagfyr, fel rhan o raglen Wythnos Hinsawdd Llywodraeth Cymru. Darllen yn Saesneg
Dewison ni gynnal ein sgwrs yn Nhal-y-bont lle mae enghraifft ysbrydoledig o brosiect gymunedol eisoes. Ar ôl i lifogydd difrifol yn 2012 yrru llawer o bobl allan o’u cartrefi am hyd at flwyddyn, sefydlwyd Grŵp Llifogydd Cymunedol Talybont i gefnogi’r rhai yr effeithiwyd arnynt. Yn ddiweddarach dechreuodd ymchwilio i reolaeth naturiol llifogydd, gan gynnwys plannu coed. Allan o hynny daeth Coed Talybont, sydd â thua 60 o aelodau ac sydd hyd yma wedi plannu dros 30,000 o goed. Mae Coed Cadw yn darparu'r rhan fwyaf o'r rhain, rhai o ffynonellau lleol, ac yn ariannu cydlynydd rhan amser.
Gan weithio mewn grwpiau bach a chydlynu rhannu lifft a chacen, mae’r gwirfoddolwyr yn mynd allan unwaith neu ddwywaith yr wythnos dros yr hydref a’r gaeaf. Am y blynyddoedd diwethaf maent wedi bod yn gweithio gyda’r teulu Lloyd-Williams ym Moelgolomen, sy’n plannu 80,000 o goed brodorol mewn gwrychoedd i dorri eu caeau’n leiniau llai ar gyfer pori cylchdro. Maent hefyd yn plannu ‘argaeau sy’n gollwng’ wedi’u gwneud o helyg byw ar dyddyn cyfagos i arafu llif y dŵr ffo arwyneb.
Dechreuodd ein digwyddiad, a ddenodd gymysgedd o ffermwyr, gwirfoddolwyr cymunedol, staff cyrff anllywodraethol, artistiaid ac academyddion, gyda thaith gerdded i fyny’r bryn ym Moelgolomen. Dyma oedd y lleoliad delfrydol i drafod sut i reoli llif y dŵr drwy’r dirwedd, nid yn unig er mwyn atal llifogydd ond hefyd i storio dŵr rhag sychder. Mae’r gwaith hwn yn fwyaf effeithiol pan fo holl ffermydd y dalgylch yn cydweithio ag asiantaethau eraill, sef nod cyfres o weithdai cyd-ddylunio ar gyfer dalgylch Ceulan a gefnogir gan Tir Canol.
Mae'r gwaith plannu coed yn gofyn ac yn meithrin ymddiriedaeth a dealltwriaeth, wrth i'r costau a'r cyfrifoldebau gael eu rhannu rhwng gwirfoddolwyr cymunedol, tirfeddianwyr, y llywodraeth, Coed Cadw a chyrff anllywodraethol eraill. Roedd sawl ffermwr wedi dod oherwydd bod ganddyn nhw ddiddordeb mewn plannu mwy o goed eu hunain, ac mewn cysylltu â’u cymunedau, a gadawodd llawer ohonom gyda chynlluniau ar gyfer gweithgareddau yn y dyfodol.
Nid plannu coed yn unig sy'n gallu dod â phobl ar ffermydd. Roedd y sesiynau chwynnu tatws cymunedol a ddeilliodd o brosiect Tyfu Dyfi’r Biosffer hefyd yn werth chweil. Efallai bod gan hyn rywbeth i'w wneud â'r angen i wneud rhywbeth cadarnhaol yn wyneb dyfodol ansicr. “Ni allaf hyd yn oed feddwl am newid hinsawdd fel rhiant, oherwydd mae llawer o bwysau o’i gwmpas ac mae’r wyddoniaeth yn teimlo mor llwm,” fel y dywedodd un person.
Mae gan wirfoddoli ei derfynau wrth gwrs, ac yn aml bydd yn well gan ffermwyr dalu contractwr. Ond siaradodd pobl yn frwdfrydig am fanteision mynd allan i fyd natur, ymarfer corff ac yn enwedig bod yn rhan o grŵp â phwrpas. Mae gwerth mawr hefyd yn y dysgu a rennir pan ddaw ffermwyr ac aelodau’r gymuned at ei gilydd, gan ganiatáu i syniadau newydd ddod i’r amlwg.
“Yr hyn sy’n fy ysbrydoli yw bod criw o bobl yn dod at ei gilydd sydd wir yn mwynhau’r profiad o fod yn yr awyr agored a chydweithio i greu rhywbeth pwysig ar gyfer y dyfodol. A thros dair blynedd rydym eisoes yn gweld canlyniadau ein gwaith yn trawsnewid y dirwedd,” meddai Linda Denton, cydlynydd Coed Talybont a helpodd i drefnu’r digwyddiad.
Roedd y sgwrs yn ein digwyddiad yn amrywio’n eang, wrth i bobl rannu profiadau o gyn belled ag Awstralia ac Iwerddon, a rhoi sylw i bynciau o archaeoleg ac ieithoedd lleiafrifol i fotaneg glaswelltir a bridiau o ddefaid. Parhaodd y sgwrs dros ginio yn y dafarn leol, a chafwyd mwy o feddyliau drwy e-bost wedyn. “Mae pethau fel hyn yn fy ysgogi i!” oedd yn ymateb arferol i'r digwyddiad.
Ysgrifennodd un person wedyn am rai o’r pynciau nad oedden ni wedi cael amser ar eu cyfer: trafnidiaeth gyhoeddus wael, rôl ffermydd gwynt a pheilonau yng nghefn gwlad a’r angen am goridorau bywyd gwyllt, gan ychwanegu: “Rydym wedi cynhyrfu cymaint am y ffordd y mae llywodraethau ymateb i bryderon yr hinsawdd gyda phenderfyniadau tymor byr, fel y newid yn yr hinsawdd ei hun.”
Galwodd un arall, a ysbrydolwyd gan y digwyddiad ond sydd hefyd yn gweld maint yr her sydd o’n blaenau, am weithredu mwy radical:
“Roedd y digwyddiad ym Moelgolomen yn gam cyntaf da i ddechrau creu cymuned sy’n fodlon gwneud mwy na siarad. Gallem geisio cyfarfod yn rheolaidd gyda mwy o ffocws ar yr hyn y gallwn ei wneud yn lleol i wneud ein cymunedau’n fwy gwydn i’r siociau sydd i ddod… Gallai grŵp arall edrych ar wytnwch ar lefel aelwydydd a phlwyf….a chreu rhwydwaith ar gyfer gofalu ar gyfer aelodau mwyaf bregus eu cymuned a gweithio ar barodrwydd ar gyfer toriadau pŵer a phandemigau yn y dyfodol.”
Gallai hwn fod yn ddisgrifiad swydd ar gyfer Biosffer Dyfi. Ein tasg ni yw creu mannau lle gall pobl gysylltu â natur a threftadaeth ddiwylliannol, ac roedd y Sgwrs Hinsawdd yn enghraifft o hyn. Mae'n ymddangos mai'r cynhwysion ar gyfer llwyddiant yw gwahoddiad agored, bwriad clir, bod yn yr awyr agored, seilio'r syniadau mawr ar realiti ymarferol (coed, pridd a dŵr), a chinio da.
Roedd y brasluniau cerdyn post chwareus a rannwyd ar ddechrau'r daith hefyd yn bwysig. Pan fydd busnes fel arfer yn dechrau chwalu, mae angen inni ennyn y dychymyg a chroesawu meddwl ffres. Mae gennym ni ddigonedd o hynny yn y Biosffer, ac efallai mai nawr yw ein hamser.
Lluniau: Naomi Heath, Jane Powell
Comments